Hazırda Ermənistan-Azərbaycan sülh müqaviləsinə zəmanət məsələsi müzakirə olunur. Azərbaycan bu yaxınlarda birbaşa danışıqlara keçməyi təklif edib, lakin dekabrın 6-da Prezident İlham Əliyev bəyan edib ki, o, Ermənistanın Baş naziri ilə Brüsseldə keçiriləcək görüşü rədd etmir, sadəcə, yaxşı hazırlaşmaq lazımdır.

Həmin gün Prezident ABŞ dövlət katibinin müavinini qəbul edib. ABŞ dövlət katibinin müavini danışıqlardan sonra “X” sosial şəbəkəsində dövlət katibi Blinkenin Vaşinqtonda Ermənistan və Azərbaycanın xarici işlər nazirlərini səbirsizliklə gözlədiyini yazıb. Bir gün əvvəl Moskvada Rusiya və Azərbaycanın xarici işlər nazirlərinin görüşü olub.

Belə görünür ki, Moskva öz platformasını geriyə salmaq fikrində deyil. ABŞ dövlət katibinin müavininin Bakıya səfərindən sonra Azərbaycanın Baş nazirinin müavini Mustafayev Moskvaya yola düşüb və kommunikasiyaların işə salınması məsələləri üzrə işçi qrupunda Rusiya tərəfinin nümayəndəsi olan Rusiya Baş nazirinin müavini Overçukla görüşüb.

Bu gün Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirlərinin Vaşinqtonda mümkün görüşü ilə bağlı müzakirələrlə paralel olaraq Ermənistan-Azərbaycan razılaşmasının təminatçıları məsələsi gündəmdədir. Ermənistan zəmanətçilər institutu məsələsini gündəmə gətirməklə əslində sponsor axtarır, Cənubi Qafqaza regiondankənar qüvvələr dəvət edir və bu, ziddiyyətlər, gərginlik yaradır. Bu zaman isə daha bir vacib məsələ ön plana çıxır: Rusiya faktoru nəzərə alınmadığı üçün Qərb institutlarının qarant kimi qurulması ehtimalı azdır.

Lavrov-Bayramov görüşündə elə bir ssenari müzakirə olunub? Olunubsa, həmin ssenari halında Vaşinqtonda Blinken-Mirzoyan-Bayramov danışıqlarına formal razılıq veriləcək? Paşinyanla İlham Əliyev arasında Brüssel görüşü təxirə salınacaq? Mümkündür ki, bu görüş Azərbaycanda və Rusiyada prezident seçkiləri bitənə qədər təxirə salınsın, yazın sonu-yayın əvvəlində isə ABŞ-də prezident seçkiləri kampaniyasına start veriləcək. Belə olan halda Bayden administrasiyasının sadəcə olaraq Ermənistan-Azərbaycan nizamlanmasında vasitəçilik etməyə vaxtı olmayacaq. Xüsusilə, daha prinsipial məsələlər var: Ukrayna müharibəsi, İsrail-Fələstin münaqişəsi, Latın Amerikasında vəziyyət gərginləşir.

Vaşinqton Blinken-Mirzoyan-Bayramov görüşü ilə bağlı “əllərini bulandırmaq” və “razılaşmaya məcbur etmək” yolunu tuta bilərmi? Təbii ki, müqavilənin Qarabağdan köçmüş ermənilərə heç bir istinad olunmayacağı və ya qarşılıqlılıq prinsipində etnik azlıqların hüquqlarının əks olunacağı variantı Bakı üçün məqbuldur. Naxçıvanla maneəsiz kommunikasiya məsələsində Azərbaycan ABŞ-yə qarşı “atla addım atıb”: əgər onlar Rusiyaya İran ərazisindən daha bir keçidin verilməsinin əleyhinədirlərsə, qoy Ermənistanı inandırsınlar ki, Zəngəzurun cənubu, bəli, onun suveren ərazisidir, lakin Azərbaycan-Naxçıvan kommunikasiyasına nəzarət edilməməlidir.

Perspektivli sazişin təminatçısı olan Qərb institutlarının yaradılmasının “aşağı ehtimalı”ndan danışarkən, Azərbaycan tərəfi bu halı nəzərdə tuturmu? Məgər ABŞ başa düşmür ki, Ermənistan üçün dəhlizə Rusiyanın nəzarəti ilə razılaşmaqdansa, Azərbaycanın Naxçıvanla maneəsiz əlaqəsini təmin etmək daha üstündür? Moskva ilə müzakirələrdə isə 10 noyabr sənədinin 9-cu bəndində müəyyən edilmiş nizamlanma önə çəkilir, Ermənistan bunu rədd edir və regiona xarici qüvvələri dəvət edir.

Hazırda Vaşinqtonda Ermənistan-Azərbaycan razılaşması əvəzinə prinsiplərin müzakirə oluna biləcəyinə və razılaşma halında İlham Əliyevlə Paşinyanın Brüsselə gedərək, “fundamental fikir ayrılıqlarının aradan qaldırıldığını” elan edəcəklərinə də inananlar az deyil.

Aqil Məmmədov