İsraildə müharibə: hadisələrin gələcək ssenarisinin qiymətləndirilməsi
İsrail Qəzzada hərbi əməliyyatın ABŞ-ın dəstəyi olmadan belə, davam etməsinə qərar verib. Bu sözləri İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu CNBC telekanalına müsahibəsində deyib: “Ümid edirəm ki, Birləşmiş Ştatlar ilə ortaq anlaşmaya gələ bilərik, onlarla danışırıq, lakin son nəticədə millətimizin həyatını qorumaq üçün etməli olduğumuzu edirik”.
Baş nazir Rəfahdakı addımlarla bağlı ABŞ ilə fikir ayrılıqlarını etiraf edib. Eyni zamanda bildirib ki, İsrailin səyləri "öz sağ qalması və gələcəyini təmin etmək üçün" zəruridir.
İsrailin Qəzza zolağının cənubunda yerləşən Rəfah şəhərində quru əməliyyatı əlavə hərbçilərin iştirakı ilə davam etdiriləcək. Bu barədə isə İsrail Müdafiə Nazirliyinin rəhbəri Yoav Qalant məlumat verib: “Əlavə qoşunlar Rəfahda quru əməliyyatına qoşulacaq. Bu ərazidə bir sıra tunellər artıq dağıdılıb”.
Eyni zamanda məlum olub ki, Ərəb Dövlətləri Liqasının (ƏDL) tərkibinə daxil olan ölkələrin liderləri təşkilatın Manama Sammitinin yekun bəyannaməsində BMT-dən Fələstin ərazilərinə sülhməramlılar göndərilməsini tələb edəcəklər. Bu barədə “Al Hadath” telekanalı mənbələrə istinadən məlumat yayıb.
Onun sözlərinə görə, Ərəb Liqasının 33-cü sammitinin yekunu üzrə qəbul oluna biləcək sənəd layihəsində Fələstin probleminin həllində iki dövlət prinsipinin həyata keçirilməsinə birbaşa cavabdehliyin BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzərinə düşdüyü qeyd olunub. Bundan əlavə, o, bəyannaməyə uyğun olaraq Qəzza zolağında daimi atəşkəsin yaradılması üçün qəbul etdiyi qətnamələrin icrasına nail olmalı olacaq.
Mövcud vəziyyətdə proseslərin inkişafı üçün hansı variantlar daha real görünür? İsrail HƏMAS-a qarşı əməliyyat başa çatana qədər bəzi sülhməramlıların yerləşdirilməsinə icazə verəcəkmi?
AYNA mövzu ətrafında tanınmış israilli ekspertlərlə həmsöhbət olub.
Jurnalist və tarixçi Şimon Briman:
“İsrail, təbii ki, Rəfah əməliyyatını davam etdirəcək, çünki HƏMAS terrorçularının son 3-4 batalyonu orada qalıb. Bu yaraqlıların məğlubiyyəti və Rəfahın İsrailin nəzarəti altına alınması Misirlə sərhəddə yerləşən “Filadelfiya xətti” adlanan əraziyə nəzarətin ələ keçirilməsi ilə birlikdə HƏMAS-ın Qəzza zolağında hərbi və siyasi gücünün aradan qaldırılmasında son və strateji əhəmiyyətli mərhələdir. Bu vəzifə İsrailin yaşaması və gələcək təhlükəsizliyi üçün o qədər vacibdir ki, ölkəmiz ABŞ-ın köməyi olmadan belə, bu hərbi əməliyyatı davam etdirəcək.
Artıq stand-up şousuna bənzər bir zarafatımız var: “Bayden İsrailə dəqiq hava bombaları verməkdən imtina edirsə, o zaman Rəfahda qeyri-dəqiq bombalardan istifadə ediləcək”.
Ümumiyyətlə, Demokratiklar Administrasiyanın mövqeyi israillilərin əksəriyyətində Bayden komandası tərəfindən qəsdən təxribat hissi yaradır. Vaşinqtondakı bu insanlar İsrailin qalib gəlməsinin qarşısını alırlar - ümidlə ki, bu, Baydenə 2024-cü ilin noyabrında keçiriləcək seçkilərdə Miçiqan və Viskonsin ştatlarında müsəlmanların səslərini qazanmağa kömək edəcək.
İstənilən sülhməramlılara gəlincə - BMT və ya Ərəb Liqasından olsun - bütün bunlar hadisələrin qeyri-real inkişafıdır. İsrail heç vaxt öz təhlükəsizliyini xarici “sülhməramlılara” təhvil verməyəcək. Üstəlik, İsrail heç vaxt İsraili müdafiə etməyən və kritik anlarda sadəcə uzaqlaşan BMT-nin “mavi dəbilqəlilər”i tərəfindən 70 illik faydasızlıq və hətta təxribat təcrübəsinə malikdir.
Məsələn, 1957-ci ildə İsrail BMT-nin zəmanəti ilə qoşunlarını Qəzza zolağından çıxaranda belə idi: ilk olaraq BMT-nin sülhməramlı qoşunları ora daxil oldular və bir neçə aydan sonra bütün mövqelərini Qəzzanı işğal edən Misir ordusuna təslim etdilər. Bu, 1967-ci ilin may-iyun aylarında Misir ordusunun Qırmızı dənizdə boğazları bağladığı və BMT sülhməramlılarının İsrailin blokadasının qarşısının alınması üçün əllərini qaldırmadığı zaman da baş vermişdi. 2005-ci ildə Livanın cənubundakı BMT qoşunları “Hizbullah” terror təşkilatının İsrailə minlərlə raket atmasına mane olmadı.
Ona görə də bu “sülhməramlı qüvvələrə” heç bir inam yoxdur - onlar sadəcə olaraq yüksək maaş alırlar və dinc, sakit oturmaq istəyirlər. İsrail üçün HƏMAS-ın gücünü aradan qaldırmaq və Qəzza zolağının yəhudi dövlətinin sakinləri üçün təhlükə yaratmayan zonaya çevrilməsi ölüm-dirim məsələsidir. Biz həyatı seçirik. Buna görə də, HƏMAS-ın məğlubiyyətindən sonra hadisələrin inkişafının gələcək ssenarisini qiymətləndirməyim ərazini terror infrastrukturundan tamamilə təmizləmək üçün ən azı bir neçə illik İsrail tərəfindən sektorun hərbi işğalı ilə bağlıdır”.
Analitik, jurnalist Mixail Qureviç:
“Şərhimi iki yerə böləcəm. Birincisi, Baş nazir Netanyahunun bəyanatlarına aiddir. Ümumiyyətlə, İsraildə bu, təkcə HƏMAS, “Hizbullah”, husilər və İranın açıq-aşkar himayə etdiyi digər proksi qruplarla təkbətək qalmaq perspektivi kimi deyil, daha çox söz ifadəsi kimi qəbul edilir. İsrail ABŞ-ın ənənəvi müttəfiqidir. İsrailə yardım Amerika qanunlarının bir hissəsidir və Bayden bunu sadəcə öz əmrləri ilə ləğv edə bilməz. O, bunu gecikdirə bilər, amma mövcud məlumata görə, ümumiyyətlə, bütün silahlar verilir və ümumiyyətlə, bu, qısamüddətli seçki şıltaqlıqları naminə edilən bir növ şifahi müdaxilə idi.
Əslində İsrailin Rəfahda genişmiqyaslı əməliyyata başlayacağı təqdirdə Amerikanın heç bir silah növü verməyəcəyi bildirilirdi. Bəlkə də, buna görədir ki, İsrail hökumətinin Rəfahdakı hərəkətlərlə bağlı bütün qərarları “məhdud”, “qismən əməliyyat”, “yalnız Rəfahın şərq hissəsində” və s. kimi ifadələrlə müşayiət olunur. Və bu ifadələr amerikalılara sərf edir.
Silahlar verilir, xüsusən də başa düşmək lazımdır ki, Amerika ordusunun ən böyük anbarlarından biri İsrail ərazisində yerləşir və silahların tədarükü xaricdən təyyarə ilə çatdırılma ilə deyil, sadəcə bir anbardan başqa bir anbara köçürülməklə baş verir. Əslində, Qəzzada HƏMAS-a qarşı döyüşmək üçün saxlanıldığı deyilən dərinlik bombaları da artıq tələb olunmur. Livanın cənubunda “Hizbullah” ilə gərginliyin artacağı təqdirdə onlara mütləq ehtiyac olacaq. Ancaq bu, tamamilə fərqli bir hekayə olacaq. Rəfah əməliyyatını davam etdirmək üçün isə tədarük edilən silahlar kifayətdir.
Qeyd edək ki, Amerikada bir çoxları belə bəyanatlarla Prezident Baydendən narazılıqlarını ifadə ediblər, çünki hətta, noyabrda yenidən seçiləcək demokrat senatorlar və konqresmenlər də kifayət qədər israilyönlü mövqe tuturlar. Müvafiq olaraq, Bayden hər tərəfdən təzyiq altındadır. Bundan əlavə, xatırlatmaq istərdim ki, Konqres tərəfindən təsdiqlənən və Prezident tərəfindən imzalanan yardım paketi, demək olar ki, ikitərəfli, konsensus olmasa da, böyük səs çoxluğu ilə qəbul edildi. Bu da onu göstərdi ki, yəhudi dövlətinə yardım hakimiyyətdə kimin olmasından o qədər də kəskin asılı deyil.
Üstəlik, Netanyahunun bəyanatları əsasən daxili kütləyə təsir edir. Əgər Baydenin qarşıda seçkiləri varsa, deməli, Baş nazirimizin hazırkı koalisiyasının sabitliyindən asılı olacaq çox şey var. O, daim döyüşkənliyi və sona qədər getməyə hazır olduğunu vurğulamalıdır ki, sağçı radikal partiyaları təmsil edən maliyyə naziri Bezalel Smotriç və milli təhlükəsizlik naziri İtamar Ben-Qvirin təmsil etdiyi ifrat sağçı radikallar koalisiyanı tərk etməsinlər və bununla da hökuməti parlament çoxluğundan məhrum etməsinlər. Ona görə də bir çox cəhətdən mən bu bəyanatları həm Amerika, həm də İsrail tərəfinin yalnız sözlü müdaxiləsi kimi qiymətləndirirəm.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının hansısa yolla hansısa qərarları icra etməsinə gəlincə, bu, təbii ki, Ərəb Liqasının istəyi kimi görünür. Bu, daha çox hər hansı bir məsuliyyəti üzərindən atmaq və kimisə günahkar etmək cəhdidir. BMT bu mənada çox əlverişlidir, çünki o, bütün dünya ölkələrini özündə birləşdirir və bildiyimiz kimi hamıya məxsus olan heç kimə aid deyil. İstənilən şəraitdə BMT-ni günahlandıra bilərsiniz, Ərəb Liqası da bunu etdi.
Bir növ sülhməramlıların beynəlxalq korpusuna gəlincə, İsrail üçün sual iki məqamdan ibarətdir: Birincisi, bu qurumun əsasını kim təşkil edəcək? İsrail, prinsipcə, BMT-nin himayəsində deyil, lakin ümumilikdə o, TSAXAL-ın fəaliyyət azadlığı hüququnu özündə saxlamaqla, Qəzzada fələstinlilərin sıx məskunlaşdığı bölgələri nəzarət altına alacaq Amerika-Səudiyyə-Əmirliyi-Misir hərbi əməkdaşlığının müəyyən formatı haqqında danışmağa hazırdır.
İkinci məqam, bu bölmələrin mandatı nədən ibarət olacaq? Çünki o, şimal sərhədində yerləşən BMT-nin Müvəqqəti Qüvvələrinə (UNIFIL) bənzəyirsə, o zaman belə silahlı qüvvələrin heç bir mənası yoxdur. Yəni, terrorçular onların gözləri önündə tunellər qaza, silahlana, istədiklərini edə bilərlər və onlar yalnız bu barədə məlumat vermək, xəbər vermək hüququ ilə məhdudlaşacaqlar, başqa heç nə.
Əslində, əlbəttə ki, heç nəyə qadir olmayan və heç bir səlahiyyəti olmayan bəzi sülhməramlılara sahib olmağa İsrailin marağı yoxdur. Fələstində, o cümlədən Qəzza zolağında sırf Fələstin rəhbərliyinin və Fələstin silahlı qüvvələrinin olacağını dəfələrlə bəyan edən HƏMAS-ın da bunda maraqlı olmadığını söyləmək lazımdır. Yəni, müvafiq mandatı olmayan və hətta BMT-nin himayəsində olan sülhməramlılar nə HƏMAS-ın, nə də İsrail Dövlətinin maraqlarına cavab verir. Eyni zamanda, İsrail sektorda vəziyyəti saxlaya biləcək bəzi qüvvələr haqqında danışmağa hazırdır və ümumiyyətlə, bir çox israilli siyasətçilər bu barədə açıq danışır və bu barədə açıq şəkildə də, pərdə arxasında da danışıqlar gedir.
Başqa bir şey budur ki, ərəb ölkələri (ilk növbədə bu silahlı qüvvələrə rəhbərlik etməsə, heç olmasa, onlara sponsorluq edəcəyi güman edilən Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri) iki şərt irəli sürür. Birincisi, İsrailin Fələstin dövlətinin gələcəyi ilə bağlı bir növ fikir formalaşdırmasıdır. Üstəlik, söhbət, bəlkə də, təkcə onun yaradılması ilə bağlı bir növ razılaşmadan deyil, ən azı bu mövzuda söhbətlərə razılıqdan gedir. İkinci şərt, Körfəzdəki ərəb monarxiyalarının tələbidir ki, Amerika qoşunları bu korpusu nəinki mühafizə etsin, həm də quruda ona rəhbərlik etsin. Amerikalılar isə Əfqanıstan və Qahirədəki hadisələrdən sonra perspektivlərinin son dərəcə qeyri-müəyyən olduğu başqa bir Yaxın Şərq bataqlığında ilişib qalmaq istəmirlər”.
Rauf Orucov
