Elektriklə işləyən avtomobil hələ də dəbdəbədir, amma az adamın onlardan almaq imkanı var
Paytaxtda keçiriləcək beynəlxalq iqlim sammiti (COP29) ərəfəsində nəqliyyat sahəsində yaşıl mövzular genişlənməkdə davam edir. Bu tendensiyanın ardınca ixtisaslaşanlar ekoloji cəhətdən təmiz şəxsi avtomobillərə keçid gündəliyinə sadiqdirlər, lakin bu zövqün qiyməti adi vətəndaşlar üçün münasib deyil.
Azərbaycanda elektriklə işləyən avtomobillərin qiyməti əhalinin gəlirləri ilə müqayisədə həddən artıq yüksəkdir. Bunu yerli iqtisadi icma nümayəndələri deyirlər. Bu hal ekoloji təmiz nəqliyyata keçidin qarşısını alan əsas maneə adlanır.
Digər maneələrə inkişaf etməmiş şarj infrastrukturu və aşağı gəlir daxildir. Hakimiyyət orqanlarının avtomobil sahiblərini yeni avtomobillərə keçmək cəhdlərinə baxmayaraq, vətəndaşlar əksər hallarda büdcəli işlənmiş avtomobillərə üstünlük verirlər.
Hökumətin yaşıl təşəbbüsləri Aİ-92 markalı benzin və dizelin tariflərinin artırılması, taksi sənayesində islahatlar və şəxsi avtomobil sahiblərinin ictimai nəqliyyata keçirilməsi planları kimi qeyri-populyar qərarların əsası kimi təqdim olunur. Paytaxtda sərnişindaşıma sahəsində vəziyyətin ağır olması ilə bağlı son qərarda anlaşılmazlıq olub. İllərlə aparılan islahatlara və ciddi dövlət xərclərinə və dövlət hesabına yeni avtobus parkına baxmayaraq, vətəndaşlar avtobus marşrutlarının səmərəsiz planlaşdırılmasından şikayətlənirlər. Bu planlar xərcləri azaltmaq və sərnişinlərin çatdırılmasını sürətləndirmək kimi əsas məqsədə cavab vermir.
Çoxsaylı dəyişmələr bir çox avtobus marşrutlarında xərcləri artırır. Şəhər sakinləri üçün ümumi nəqliyyatla gediş vaxtı şəxsi avtomobillə eyni məsafədən iki dəfə uzun başa gəlir. Buraya pik saatlarda metronun və avtobusların sıxlığını, eləcə də paytaxtın kənarındakı köhnəlmiş avtobus parkının vəziyyətini də əlavə etsək, insanlar şəxsi avtomobillərindən imtina etməyə tələsmir, ictimai sərnişin nəqliyyatı və bahalı yeni ekoavtomobillərin fonunda özlərinin, hətta köhnə avtomobillərinə üstünlük verirlər.
Etiraf etmək lazımdır ki, bu maşınların maya dəyərinin aşağı salınması üçün artıq müəyyən tədbirlər həyata keçirilir və yeni təkliflər hazırlanır. Deputat, iqtisadçı alim Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, Milli Məclis bu yaxınlarda keçirilən plenar iclasda elektriklə işləyən avtomobillər üçün enerji dolduran qurğuların idxalının və satışının daha iki il müddətinə ƏDV-dən azad edilməsi ilə bağlı qanun layihəsini birinci oxunuşda qəbul edib.
“Xatırlatmaq istəyirəm ki, bu müddət gələn ilin yanvar ayına qədər başa çatır. Buna görə də 2027-ci ilin yanvarına qədər uzadılması qərarına gəlinib. Bu, şübhəsiz ki, elektrik nəqliyyat vasitəsi sahiblərinin tələb etdiyi şarj avadanlığının təchizatı səviyyəsini dəstəkləyəcək. Axı yollarımızda onların sayının artması bu cihazlara tələbatı artırıb. İdxalda üstünlükləri genişləndirməklə, bununla da ölkəyə idxal olunan elektromobillərin sayını artıracağıq, çünki bu qərar özlüyündə avtomobil bazarının sözügedən seqmentinin canlanmasına kömək edəcək”, - deyə o bildirib.
Yavaş-yavaş da olsa, “təmiz” nəqliyyata marağımız artır. Məsələn, 2021-ci ildə respublikaya 12,9 min ədəd, 2023-cü ildə isə 14,1 min ədəd hibrid avtomobil idxal edilib. Müsbət dinamikanı idxal olunan elektromobillərin sayında da görmək olar: iki il ərzində cəmi 0,2 min ədəd idxal edilib, keçmişdə isə bu rəqəm 3,1 min ədədə yüksəlib. Analitiklərin fikrincə, bu idxal gömrük rüsumlarından və bir sıra vergilərdən azaddır, lakin burada hibrid avtomobillər və elektrik mühərrikli avtomobillər qonşu ölkələrlə müqayisədə bahadır.
Elektrik mühərriki olan avtomobil lüks deyil, nəqliyyat vasitəsidirsə, onun əlçatanlığına diqqət yetirməlisiniz. Ekoloji cəhətdən təmiz nəqliyyatın qiymətinin azaldılması onun uğurunun əsas şərtidir - demək olar ki, hamı məsələnin bu cür formalaşdırılması ilə razılaşır. Bununla belə, ekspertlər vətəndaşları “yaşıl” nəqliyyat almağa həvəsləndirmək üçün daha sistemli addımların atılmasının vacibliyində israr edirlər.
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli AYNA-ya söyləyib ki, eko avtomobillərə keçmək üçün onların dəyəri ardıcıl olaraq aşağı salınmalı, paytaxtda və respublikanın regionlarında lazımi infrastruktur yaradılmalıdır. Digər məsələlərlə yanaşı, o, iddia edir ki, əgər hökumət həqiqətən bundan narahatdırsa, təbii və keçid üçün geniş təşviq proqramı qəbul etməlidir.
Elektrik və hibrid avtomobillər seqmentində mövcud üstünlüklər kifayət deyil, ona görə də yeni avtomobillər bahalı və əhali üçün əlçatmazdır. Nədənsə idxal imtiyazları yalnız üç illik elektromobillərə şamil edilir, lakin belə avtomobillərin mühərriklərinin iş prinsipi eynidir və istehsal tarixindən asılı deyil - avtomobilin konveyerdən dünən və ya on il əvvəl buraxılmasından asılı olmayaraq. Ona görə də elektrik mühərrikli avtomobillərin istehsal ili əsasında güzəştlərin məhdudlaşdırılmasının məntiqi aydın deyil.
Cəfərlinin sözlərinə görə, elektrik mühərrikli avtomobillər nəinki bahadır, həm də bizdə yüksək qiymətə satılır: “Məsələn, yerli qiymətləri Gürcüstan və Türkiyədə belə avtomobillərin orta qiyməti ilə müqayisə etsəniz, qonşu ölkələrin əhalisi üçün elektromobillər daha ucuzdur. Əhalinin marağı hibrid avtomobillər seqmentindədir - onlar elektriklə işləyən avtomobillərdən daha populyardır, çünki sonuncular üçün infrastruktur hələ mükəmməl olmaqdan çox uzaqdır. Təbii ki, yüksək qiymətlər də müasir elektromobillərin populyarlaşmasına kömək etmir, çünki ölkədə bu cür seçim mədəniyyətini və hibrid və elektromobil parkına kütləvi keçidi aşılaya bilən sistemli və əhatəli proqramlar yoxdur”.
Liberal İqtisadçılar Mərkəzinin rəhbəri Akif Nəsirli də bu fikiri bölüşür ki, Azərbaycanda elektromobillər qonşu ölkələrlə müqayisədə daha bahadır: “Məsələn, burada və Gürcüstanda məşhur “Tesla X” modelinin qiymətlərini müqayisə etsək, fərqi görərik. Azərbaycanda bu model üçün 50 min dollar istəyirlər, qonşulardan isə cəmi 40 min dollara, yeri gəlmişkən, Türkiyədə 38 min dollara satılır”.
Emma Rzayeva
